حرزها

تعریف حرز

کلمه حرز، به کسر حاء و سکون راء (جمع آن اَحْراز) در لغت حِرز یعنی جاى مطمئن، به عبارت دیگر به جایی می‌گویند که چنان محصور و محکم باشد که اگر کسی بدان وارد شود از گزندها و خطرها مصون بماند.[1]

حرز به این مفهوم، به معناى محلّ امن و مطمئن جهت حفظ مال از دستبرد دیگران است؛ از این رو، هنگامى که چیزى را در جاى مطمئنى مى‌گذارند و به این وسیله آن را از دستبرد دیگران محفوظ مى‌دارند، مى‌گویند آن را احراز کرده‌اند.[2]

حرزِ هر مالى در عرف متناسب با آن مال است، به عنوان مثال، حرز طلا و جواهر، پول و اشیاى قیمتى، صندوق محکم قفل دار؛ حرز لوازم خانه و اجناس درون مغازه، اتاق، کمد و مغازه و حرز چهار پایان محلّ نگهدارى آن‌ها، مانند طویله و اسطبل است.[3]

بنابراین، جاهایى که آمد و شد در آن‌ها همگانى است، مانند حمام‌ها، کاروانسراها، قهوه خانه‌ها، مهمانسراها و مساجد، حرز محسوب نمى‌گردند.[4]

دفن کردن مال در زیر زمین حرز آن محسوب مى‌شود؛ لیکن برخى، آن را به دفن کردن در آبادى مقید کرده و دفن در بیابان را حرز ندانسته‌اند.[5] قبر براى کفن نیز حرز محسوب مى‌شود.[6]

معنای اصطلاحی حرز

و در اصطلاح، نوشته‌اى در بردارندۀ اذکارى خاص براى دفع آفات و بلاها، مشابه با تعویذ و عُوذَه یا قسمی از آن است که با آداب شرع موافق باشد.[7]

در احادیث شیعه و سنّی و ادعیه مأثور واژه حرز به معنای اصطلاحی فراوان به‌ کار رفته است.[8]

شماری از این حدیث‌ها، از جمله حدیث انس‌ بن مالک[9] و حدیث منقول از علی‌ بن ابی‌طالب[10]  که این امر حاکی از کاربرد حرز، به معنای مصطلح، در صدر اسلام است به این معنا که پیامبر ، امامان و برخی از صحابه و تابعان و اتباع ایشان برای حفظ خود یا دیگران از گزندها و آسیب ها حرز به‌ کار می‌برده و نتیجه مطلوب را نیز به دست می‌آورده‌اند.

انواع حرز

در بحث قبل مطرح شد که حرز به معنای اصطلاحی یعنی نوشتن و کشیدن نقش و نگار هایی که انسان را از شر بدهی ها و آفات حفظ میکند ؛ ولی این نکته قابل توجه است که حرز میتواند بجز نوشتنی هم باشد.

بعضی از روایات ما کارهایی را بیان فرموده اند که برای ما حکم حرز را دارند مانند:

1- همراه داشتن تربت امام حسین علیه‌السلام به‌ ویژه در سفر.[11]

2-تدهین با روغن درخت‌بان.[12]

3-همراه داشتن عصایی از درخت بادام تلخ در سفر.[13]

4-در دست کردن خاتم عقیق.[14]

5- به همراه داشتن انگشتری با نگین عقیق زرد.[15]

حرز در فرهنگ شیعی

حرز در فرهنگ شیعی از فرهنگ سایر مسلمانان متداول‌تر بوده است. وجود انبوهی از حرزها و عوذه‌ها و دعاهای حفظ، که در کتب ادعیه و حدیث امامیه ثبت شده، شاهد این مدعاست.[16] و ما نیز تعدادی از آن ها را در همین کتاب بیان خواهیم کرد.[17]*[18]

[1] – خلیل‌ بن احمد، کتاب‌العین، ذیل واژه، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.

اسماعیل‌ بن حماد جوهری، الصحاح: تاج‌اللغة و صحاح‌العربیة، ذیل واژه، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ش.

ابن‌ منظور، لسان‌العرب، ذیل واژه.

محمد بن محمد زبیدی، تاج‌العروس من جواهرالقاموس، ذیل واژه، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.

[2] – لسان‌العرب ج۵، ص ۳۳۳

[3] -جواهر الکلام ج ۴۱، ص ۴۹۹- ۵۰۳. الروضة البهیة ج ۹، ص ۲۴۳- ۲۴۵.   

[4] – النهایة ص ۷۱۴

[5] – جواهرالکلام ج۴۱، ص ۴۴۹.   جواهر الکلام ج۴۱، ص ۵۰۴

[6] – مهذّب الاحکام ج ۲۸، ص ۸۷

[7] – ابن‌ منظور، لسان‌العرب، ذیل واژه. محمد بن محمد زبیدی، تاج‌العروس من جواهرالقاموس، ذیل واژه، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/ ۱۹۹۴.

[8] – کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۲۸۱. کلینی، الکافی، ج ۲، ص ۲۲۱.  کلینی، الکافی، ج۲، ص۵۱۹. ابن‌ بابویه، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، ج۱، ص۱۵۲، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.

محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۳، ص۹۷، چاپ حسن موسوی خرسان، نجف ۱۳۷۸۱۳۸۲.   

محمد بن حسن طوسی، ج۱، ص۱۵۱، مصباح‌المتهجد، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱.

محمد بن حسن طوسی، ج۱، ص۵۷۴، مصباح‌المتهجد، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱.

ابن‌ حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، ج۴، ص۶۰، بیروت: دارصادر، (بی‌تا).

ابن‌ ماجه، سنن ابن‌ ماجة، ج۲، ص۱۲۷۲، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، (قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴)، چاپ افست (بیروت، بی‌تا

[9] – علی‌ بن حسام‌الدین متقی، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۲، ص۶۶۶ـ۶۶۷، چاپ بکری حیانی و صفوة سقا، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹

[10] – سیوطی، الإتقان فی علوم‌القرآن، ذیل اسراء، آیه ۴۵

[11] – ابن‌ قولویه، کامل‌الزیارات، ج۱، ص۴۷۳ـ۴۷۴، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۷.

محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۶، ص۷۴ ۷۵، چاپ حسن موسوی خرسان، نجف ۱۳۷۸۱۳۸۲.   

حرّ عاملی، وسائل‌الشیعة، ج ۱۱، ص ۴۲۷۴۲۸.   

[12] – ابن‌ بسطام (حسین‌ بن بسطام) و ابن‌ بسطام (عبداللّه‌ بن بسطام)، طب‌الائمة علیهم‌السلام، ج۱، ص۹۴، نجف (۱۳۸۵)، چاپ افست بیروت (بی‌ت

[13] – ابن‌ بابویه، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، ج۲، ص۲۷۰، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴

[14] – کلینی، الکافی، ج۶، ص۴۷۰.  کتاب‌الخصال، ج۱، ص۱۹۹، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲

[15] – ابن‌ طاووس، الامان من اخطار الاسفار و الازمان، ج۱، ص۴۸، قم ۱۴۰۹

[16] – ابن‌ طاووس، مهج‌الدعوات و منهج‌العبادات، ج۱، ص۱۴ـ۶۴، قدم‌ له و علق‌ علیه حسین‌اعلمی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.

ابن‌ طاووس، مهج‌الدعوات و منهج‌العبادات، ج۱، ص۱۳۷ـ۱۵۳، قدم‌ له و علق‌ علیه حسین‌اعلمی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.

ابن‌ طاووس، مهج‌الدعوات و منهج‌العبادات، ج۱، ص۲۰۶ـ۲۰۸، قدم‌ له و علق‌ علیه حسین‌اعلمی، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.

محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۹۱، ص۲۰۸۴۰۶، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.   

محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۹۲، ص۲۰۹۲۷۹، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.   

[17] – فصل

[18] – بر گرفته از دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقاله «حرز»، شماره۶۰۱۷. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج‌۳، ص ۲۸۲ . با اندکی تغییر